Esther Perel, relatietherapeut van deze tijd

Geboren in Antwerpen, wereldwijs en internationaal vermaard psychotherapeut en schrijver. Dat is Esther Perel.

‘Dat ik in relatietherapie terecht zou komen dat ik echt nooit verwacht. We zijn al zolang samen. We hebben kinderen, een fijne vriendenkring, leuke banen. Natuurlijk waren er wel eens strubbelingen: relatie is een werkwoord, zeiden we dan. Maar toch…: Mijn partner leek afweziger sinds dit voorjaar. En die telefoon lag ineens altijd met het scherm omlaag, alsof ik iets niet mocht zien. Ik voelde dat er iets niet klopte. Toen ik een keer de telefoon pakte, bleek die met een wachtwoord geblokkeerd. Ik vroeg naar het waarom, want dat hadden we eerder nooit gedaan. Maar ik wist het antwoord eigenlijk al. Ineens zaten we in een rollercoaster, tot op de dag van vandaag. Het verraad doet ontzettend veel pijn. We waren elkaar weliswaar wat kwijt geraakt de laatste jaren, maar dit zag ik niet aankomen. Ik weet niet of het vertrouwen terug kan komen. Het houden van is niet gestopt, gek genoeg. Ik wil eigenlijk helemaal niet uit elkaar. Maar ik wil het snappen en ik wil dat ik weet waar ik voortaan aan toe ben. Want deze pijn wil ik niet nog een keer meemaken.’

Ester Perel in Zomergasten op 2 september 2018

‘Een affaire hoeft niet het eind van een relatie te betekenen. Sterker nog, het kan het begin zijn van een verdieping van de relatie, een transformatie naar een nieuw contract tussen partners.’

aldus de laatste gast van dit seizoen Zomergasten op 2 september 2018: Esther Perel.

Een affaire is een signaal

Haar boek ‘Liefde in Verhouding’ (the State of Affairs) is met ‘Hou me vast’ van Sue Johnsen een van de belangrijkste boeken over relatieproblemen. Ook Perel’s eerdere bestseller ‘Erotische intelligentie’ wordt alom gelezen door vrouwen én mannen die uitdagingen in de relatie kennen. Henriette Vogelaar en ik adviseren stellen in crisis om tegelijkertijd haar boek te lezen en er met elkaar over te praten, eventueel in ons bijzijn. De visie van Perel is prikkelend, uitdagend en nodigt uit om affaires niet alleen te bekijken als een daad van list en bedrog, van leugens en ontrouw. Perel leerde ons dat affaires een signaal kunnen zijn aan de partner en de relatie of zelfs een daad kunnen zijn van zelfontplooiing en differentiatie. En dat is wat wij in relatietherapie met de cliënten uitzoeken: kunnen we een affaire in al zijn donkere kanten ook zien als een mogelijkheid voor een doorstart, een nieuwe start, een stap naar verdieping in de relatie.

Wat maakt Esther Perel zo onweerstaanbaar dat zelfs de VPRO het aandurft een nog relatief onbekende gast in Nederland te verwelkomen en wat leert zij ons?

Monogaam of niet?

Perel: ’Als mensen mij vragen of ik voor of tegen monogamie ben, dan is mijn antwoord JA’, aldus de van oorsprong Antwerpse psychotherapeut, die alweer ruim 30 jaar in de US woont en in New York werkt.

‘Soms is een affaire een daad van liefde en zorg en niet uitsluitend van verraad.’

Perel ten voeten uit: ze omarmt haar cliënten, ongeacht hun wensen, dromen, angsten en zwakheden. En ze houdt ons allemaal een spiegel voor. Ze durft het aan de discussie te starten rondom affaires: klassiek is de monogame partner het slachtoffer en de avonturier de dader. En bij heterosexuele relaties denken we in eerste instantie direct te weten dat de vrouw slachtoffer is en de man dader. Maar dat is snel aan het verschuiven: de pil, de sexuele revoluties, de toenemende financiële onafhankelijkheid van vrouwen, de smartphone: de vrouw is aan een opmars bezig en de klassieke beelden rondom vreemdgaan voldoen al lang niet meer. Daarnaast lees je steeds meer over nieuwe relatievormen: poly-amorie, friend with benefits, open relaties. Sommigen stellen zelfs dat er een generatie aankomt, die monogamie niet vanzelfsprekend zal kiezen of wensen…

Affaires zijn overal en van alle tijden

Dertig tot veertig procent van de bevolking is verwikkeld in enige vorm van ‘affaire’: stiekem appen met een oude liefde, flirterige mailtjes met een collega, diepe gesprekken met een wel erg toegewijde buur of een full blown affaire met hotelbezoekjes en twijfel aan het eigen huwelijk. ‘Maar is een man die 80 uur per week werkt ook niet verwikkeld in een affaire, maar dan met zijn job?’ aldus Esther Perel. ‘Verwaarloost die man niet op dezelfde manier zijn huwelijk, zijn partner?’

Perel signaleert dat affaires in allerlei vormen voorkomen, van alle tijden zijn, binnen alle lagen van de bevolking, en zelfs in culturen waar de vrouwen er nog de doodstraf voor kunnen krijgen. Monogamie in de zin van exclusieve sexuele en emotionele toewijding is voor de mens ingewikkeld en zeker nu we veel ouder worden dan vroeger, we met een druk op onze smartphone via social media exen en vakantieliefdes kunnen terugvinden en via allerlei sites onze nieuwsgierigheid kunnen uitleven. En dat doen we soms ook als we in een liefdevolle zorgzame relatie zitten. misschien juist wel omdat het zo veilig voelt allemaal. Maar er is nog zoveel meer in de wereld. En we voelen ons veel langer vitaal dan vroeger. En dat zal niet veranderen. Om die reden volstaat het ouderwetse denken rondom monogamie en scheiden niet meer. We zijn toe aan nieuwe taal en nieuwe gesprekken rondom de onderwerpen huwelijk, monogamie en affaires.

Perfecte partner en Soul Mate

‘We trouwen steeds later en hebben daarvoor steeds meer partners gehad waardoor we steeds beter weten wat we in onze definitieve partner zoeken. Deze persoon moet vervolgens alles in een zijn: zowel trouw als spannend, succesvol en authentiek, sensueel aantrekkelijk en een huiselijke netflixer, begripvol luisterend en fifty-shades-of-grey-prikkelend en ga zo maar door.’

Dat is niet haalbaar voor een gewoon mens. En in onze consumptiemaatschappij doen we dan hetzelfde als met al onze andere spullen: we vervangen ze voor een betere. We scheiden steeds vaker, jonge stellen doen steeds minder moeite om de relatie te redden, zelfs als er jonge kinderen zijn. Dankzij de financiële onafhankelijkheid van vrouwen, is scheiden voor beide partijen makkelijker dan ooit. Vroeger was scheiden na een affaire een schande, nu is niet scheiden na een affaire een schande!

Maar zoals Perel zegt:

‘Uiteindelijk is het de kwaliteit van onze relaties die de kwaliteit van ons leven bepalen.’

En daarom vindt zij het zo de moeite om te proberen voorbij de affaire te komen als stel, om het te gebruiken als een aanzet tot transformatie en groei van de relatie. En deze niet zomaar bij het oud vuil te zetten.

Relatietherapie volgens Perel

Na uitkomen van een affaire zijn de twee kernvragen: ‘wat betekende het voor de dader en wat is het effect op het slachtoffer?’. Want na het uitkomen van de affaire zijn beide partners in shock, zo zien wij in de praktijk. Degene met de affaire ziet de glazen cocon in miljoen stukjes uiteen vallen en voelt zich doorgaans ontmaskerd en kwetsbaar. Degene die van niets wist, vraagt zich ineens af ‘was het allemaal wel echt de laatste jaren? waren de gedachten elders tijdens kerst, vakanties? was mijn leven een poppenkast?’ Twee mensen met de handen in het haar, die beiden een stuk van hun identiteit kapot geslagen zien worden. De woede, het verdriet, de vragen. Wij helpen stellen graag om na de eerste boosheid, verdriet en argwaan de gesprekken te gaan voeren die gevoerd moeten worden om de relatie te herstellen, in een geweldloze kwetsbare taal.

Alles draait om inzicht, aldus Perel:

‘To understand trust, you have to understand distrust. To understand fidelity, you have to understand infidelity’.